آب‌انبار رستم گیو یزد روی دشت صاف طبقات خاک رس قرار گرفته است و زمان ساخت آن به سال ۱۳۲۰ می‌رسد. این آب‌انبار از جمله آثار تاریخی ایران و از جاهای دیدنی یزد محسوب می‌شود که با شماره ۱۸۲۹ به ثبت ملی رسیده است.
جغرافیای آب‌انبار گیو یزد
معمار و طراح آب‌انبار گیو استان یزد، آن را در شهرستان یزد، محله‌ی زرتشتیان، اطراف بلوار بسیج احداث کرده است.
تاریخچه آب انبار گیو یزد
همانگونه که می‌دانید، ذخیره آب، این ماده ارزشمند، بسیار ضروری و از مهم‌ترین اصول زندگی ساکنین مناطق کم‌آب به شمار می‌آید. گذشتگان برای رفع این مشکل، اقدام به ساخت بناهایی کرده که به آب‌انبار (در مناطق مختلف حوض، برکه، مرغی، مرغک، منبع و انبار از جمله نام‌های دیگری است که برای آب‌انبار استفاده می‌شود) شهرت یافته‌اند.
درواقع می‌توان این بناها را نمونه‌ای از هنر و ابتکار مردم دوران کهن درنظر گرفت. مکان‌هایی که به‌صورت سرپوشیده و اغلب در زیرزمین به‌گونه‌ای ساخته‌شده‌اند که در فصول مختلف سال، بوسیله آب باران یا جویبارها، پر می‌شوند. پرواضح است که آب‌انبارها نقش بسزایی در تامین آب مصرفی مردم این نواحی ایفا کرده‌اند. کشور ایران نیز با اقلیم و جغرافیای خاص خود، در بسیاری از مناطق با کمبود آب مواجه بوده که خود دلیلی است بر ایجاد و ساخت آب‌انبارهای متعدد که امروزه برخی از آن‌ها به دلیل قدمت و نوع معماری به کار رفته در ساخت آن‌ها، از شهرت و اهمیتی جهانی برخوردار است. استان یزد از جمله شهرهای کویری با اقلیمی گرم و کم‌باران است که ساکنین آن از دیرباز، تهیه آب شرب مصرفی خود را در اولویت برنامه‌های روزانه‌ی خود قرار داده‌اند. آب‌انبار گیو این استان، یکی از چندین آب‌انبار ساخته شده در این منطقه از کشور محسوب می‌شود که متعلق به دوران حکومت پادشاهان قاجار بود.
طبق مستندات تاریخی، به نظر می‌رسد که این آب‌انبار در اوایل جنگ جهانی اول و در سال ۱۳۲۰ تاسیس شده است. طبق نقل قول‌ها مدت زمان ساخت این بنای تاریخی، در حدود ۲ سال به طول انجامید که هزینه احداث و ساخت آن، توسط رستم گیو (ارباب رستم گیو، بانی و موسس بنیاد خیریه گیو، رئیس انجمن و نماینده زرتشتیان در مجلس شورای ملی و سناتور مجلس سنا است که در کارنامه فعالیت‌های اجتماعی خود، ساخت چندین آب‌انبار، درمانگاه، مدرسه و مجتمع فرهنگی اجتماعی را به یادگار گذاشته‌است)، نماینده‌ی زرتشتیان در مجلس شورامی ملی وقت، تامین شده‌است. گفته می‌شود که معماری آب‌انبار گیو که به رستم گیو نیز شهرت دارد، به عهده حاج محمدابراهیم خرمشاهی بوده و ارباب جمشید امانت نیز، وظیفه بازرسی و نظارت بر ساخت را در دستور کار خود داشته است. طرح بهسازی و مرمت "آب انبار رستم گیو" به عنوان یکی از بناهای تاریخی شهر جهانی یزد به همت شهرداری این شهر جهانی در ۶ مرداد ۹۷ اجرا و افتتاح شد.
آب‌انبارها نوعی از مخازن سرپوشیده آب تلقی می‌شوند که در ارتفاعی پایین‌تر از سطح زمین، برای تامین آب مصرفی مردم توسط آب رودخانه‌ها و قنات‌ها، ساخته شده‌اند. در گذشته، آب‌انبارها به دو نوع همگانی و خصوصی تقسیم‌بندی می‌شدند. نوع اول معمولا در محله‌ها و کاروانسراها به صورت بنایی یگانه و در مسیر عبور کاروان‌ها و نوع دوم با توجه به میزان درآمد صاحبخانه و تمکن مالی وی، درون خانه‌های شخصی احداث شده است. آن‌ها از بخش‌های مختلفی به نام منبعی برای ذخیره آب، پوششی جهت مستور کردن منبع، هواکش، راه‌پله و پاشیز و ورودی مزین به معماری هنرمندان آن دوران، تشکیل می‌شدند. به علت گرم بودن هوای استان یزد در گذشته، برفراز این آب‌انبارها ، تعدادی بادگیر تعبیه می‌شده است.
البته اکثر این آثار از دو بادگیر برخوردارند؛ اما براساس مساحت و وسعت آن‌ها، برخی از این آب‌انبارها با ۴ ، ۵ و حتی ۶ بادگیر ساخته شده‌اند. از دیگر ویژگی‌های این بناها می‌توان به سقف گنبدی شگل که با استفاده از خشت و گل ساخته شده‌اند، اشاره کرد. سقف‌های گنبدی شکل، بادگیرهای تعبیه شده بر فراز آن‌ها، پله‌های متعدد که برای رسیدن به محل تجمع آب مورد استفاده قرار می‌گیرند و نوع تزئیناتی که اغلب به صورت آجرکاری صورت گرفته، نمونه‌ای بارز از معماری ایرانی را برای بازماندگان به یادگار گذاشته است. معماری، تزئینات زیبای انجام شده و نوع ساخت برخی از این آثار، از دلایل اصلی اهمیت و شکوه آن‌ها در عصر حاضر به شمار می‌آید. جالب است بدانید که در استان یزد بیش از ۶۰ آب‌انبار وجود دارد که اکثر آن‌ها به عنوان آثار تاریخی به ثبت ملی رسیده است.
آب‌انبار رستم گیو این استان، با توجه به قرار گرفتن در کنار بلوار بسیج این شهر، موقعیت مناسبی برای جذب گردشگر و بازدیدکننده کسب کرده است. معمار معروف این اثر، گنبدی شلغمی شکل را که با بهره‌مندی از آجر به صورت طرح زیبایی از سرو، تزئین کرده‌است، برای آن در نظر گرفته است که یکی از زیبایی‌های چشم‌گیر و دوست‌داشتنی این آب‌انبار به شمار می‌آید.
در کنار گنبد شلغمی شکل، تعداد ۴ عدد بادگیر مرتفع ساخته شده است که آن‌ها نیز از بدنه‌ای با تزئینات آجرکاری برخوردارند. مخزنی استوانه‌ای شکل نیز برای آن درنظر گرفته شده است که گنجایشی برابر با ۲۳۰۰ متر مکعب آب ذخیره شده برخوردار خواهد بود. همچنین آن‌ها قطر دهانه این مخزن استوانه‌ای شکل را ۱۴ متر و عمق آن را ۱۵ متر برآورد کرده‌اند. آجرهایی که در احداث این اثر ارزشمند ایران کهن مورد استفاده قرار گرفته است، به آجر فرشی که به آب‌انباری معروف است، شهرت دارد.طرح آجر فرش این گنبد به شکل سرو بوده که نمادی ایرانی دارد و همیشه جاودانگی را نشان می‌دهد.
یکی دیگر از نکات مهم و جالبی که در مورد ساخت آب‌انبار رستم گیو یزد مشاهده می‌شود، حضور و تعبیه دو دهانه است برای استفاده‌ی زرتشتیان و مسلمانان به طور جداگانه که توسط معمار هنرمند، حاج محمدابراهیم خرمشاهی، در محله‌های زرتشتیان و مسلمانان که از فاصله‌ای بالغ بر ۲ کیلومتر نسبت به یکدیگر قرار دارند، درنظر گرفته شده‌است.دلیل این فاصله هم مسائل فقهی مسلمانان درنظر گرفته شده ولی نشان معرفت و انسانیت یزدیانی که در کنار یکدیگر در یک محله زندگی می‌کنند، با حرمتگذاری به آب نمایان می‌شود.
در سرزمینی که آب اهمیت بسیاری دارد که هرگز نه یک هموطن زرتشتی راضی به اختصاصی کردن آب برای خود است و نه یک مسلمان آب انبار را به خود اختصاص می‌دهد و استفاده از آب به واسطه هر حاج ابراهیم خرمشاهی‌ای که در دل تعبیه شود، با اصل حرمتگذاری به بانی آن می‌باشد. ولی آنچه که بسیار زیباست وجود آب مورد نیاز باعث پیوند انسان‌ها دربسیاری از محله‌های مختلف شهرهای ایرانی می‌باشد.
نویسنده: محبوبه حسنی
$('.map-container') .click(function(){$(this).find('iframe').addClass('clicked')}) .mouseleave(function(){$(this).find('iframe').removeClass('clicked')});