برج آتش نشانی تبریز

نخستین تاسیسات آتش‌نشانی ایران برج آتش‌نشانی تبریز است که با تاسیس اولین بلدیه کشور در تبریز اولین آتش‌نشانی نیز به وجود آمد. از زمانی که مردانی در ارتفاع ۲۳ متری برج «یانقین» چشم به گوشه گوشه شهر می‌دوختند تا در صورت رویت دود و آتش، زنگ برنز بزرگ را به صدا در بیاورند، ۱۰۰ سالی می‌گذرد و شمار ایستگاه‌های آتش‌نشانی در کشور از ۱۲۰۰ گذشته است. آتش کم و بیش عمری به قدمت بشر دارد و طبیعی است که شیوه مهار و اطفای آن نیز هم قدمت با تاریخ کشف آن باشد، شیوه‌ای که میان اقوام و حتی افراد یک قوم نیز یکسان نبوده و حتی گاهی مواجهه نادرست با آن سبب بروز حوادث مرگبار فراوانی شده است. اما ردپای اولین آتش‌نشانی هدفمند در ایران را باید در سال ۱۲۲۱ شمسی در تبریز جستجو کرد، در آن زمانی که مأموران روسیه تزاری برای تأمین امنیت و حفظ منافعی که در این شهر داشتند، امکاناتی را به امر اطفا و مهار آتش‌ اختصاص دادند، که از چند پمپ دستی دو طرفه ‌از جنس برنز و مس برای پمپاژ آب تشکیل ‌شده بود، تجهیزاتی که تنها برای خاموش‌کردن آتش توانایی داشت و کار امدادی انجام نمی‌داد که شاید اسم آتش‌نشانی هم از همین‌جا گرفته شده باشد! پس از آن دومین و سومین واحدهای آتش‌نشانی نیز توسط انگلیس‌ها در دو شهر آبادان و مسجد سلیمان با هدف حفاظت از تاسیسات پالایشگاه نفت این شهرها در مواجهه با آتش احداث شد و همانند آتش‌نشانی روس‌ها در تبریز جز اطفا حریق کاربرد دیگری نداشت. از دیگر ابداعات اطفائیه ایرانیان، ساخت برجی ۲۳ متری به نام «یانقین» که امروزه به نوعی نماد آتش‌نشانی در کشور محسوب می‌شود، با هدف اطلاع سریع از حوادث بود که همواره مردانی در بالای آن مشغول بررسی سطح شهر بودند تا در صورت رویت دود و آتش، زنگ برنز بزرگی که به همین منظور در بالای برج تعبیه شد بود را به صدا درآوردند و پس از شناسایی محل دقیق حادثه ماموران اطفائیه با قراردادن بشکه‌هایی به روی گاری، خود را به محل حادثه می‌رساندند و با پرکردن بشکه‌های خود از آب‌انبار همسایه عملیات اطفای حریق را آغاز می‌کردند. یانقین که در میان آذری‌زبان‌ها به معنای آتش و آتش‌سوزی است، علاوه بر اینکه در زمان نبود سیستم‌های مخابراتی نقش مهمی در اعلام سریع حوادث بر عهده داشت و از این حیث سبب الگوبرداری برخی کشورها نظیر فرانسه از این برج شد، ویژگی دیگری هم داشت که با نصب چراغ بزرگی در بالای آن به نوعی به فانوس دریایی تبریز بدون دریا هم تبدیل شد و مسافران شبانه با دیدن آن از رسیدن به شهر و آبادی مطمئن می‌شدند و برای اطلاع از ادامه مسیر به آنجا می‌رفتند. برج آتش‌نشانی از جاهای دیدنی تبریز به شمار می‌رود و بنایی آجری و زیبا واقع در خیابان خاقانی و بهادری، به ارتفاع ۲۳ متر است. این سازه در اواخر دوره قاجار ساخته شده است. پلان آن در داخل برج دایره شکل است و با یک رشته راه‌پله حلزونی همچون بسیاری از برج‌ها و مناره‌های ایران به قسمت فوقانی متصل می‌شود. علاوه بر این، در اتاقک فوقانی بر، همواره چراغی روشن بود . هنگام شب كسانی كه نیاز به امداد داشتند از طریق چراغ و برج می‌توانستند محل آتش‌نشانی را تشخیص داده و به آن سمت بشتابند. $('.map-container') .click(function(){ $(this).find('iframe').addClass('clicked')}) .mouseleave(function(){ $(this).find('iframe').removeClass('clicked')}); موقعیت برج آتش نشانی روی نقشه کارکرد اصلی آن دیدبانی بوده که دارای هشت نورگیر در جهات مختلف است و در زمان خود همواره نگهبانی در بالای سر آن کشیک می‌داد و به محض مشاهده آتش و شناسایی محل وقوع آن بلافاصله زنگی که از بالای سقف آویزان بود را به صدا در می آورد و ماموران آتش‌نشانی تبریز که در آن موقع جزو مجهزترین آتش‌نشانان بودند، سریعا خود را به محل رسانده و با وسایل خود و با کمک آب‌انبار همسایه‌ها عملیات اطفاع حریق را انجام می‌دادند. قابل ذکر است که این برج یکی از نمونه‌های نادر در نوع خود است که تاکنون باقی مانده و نکته جالب اینجا است که طبق مستندات تاریخی، انگلیسی‌ها برج‌های آتش‌نشانی خود را با الهام از این برج ساخته‌اند که البته این مورد نیاز به تحقیق بیشتر دارد. همچنین باید خاطرنشان کرد که این برج با شماره ۲۰۱۱  در سال ۱۳۷۷ در سازمان میراث فرهنگی و صنایع گردشگری به ثبت رسیده است. بدین ترتیب شهر تبریز از دوره قاجاریه دارای دستگاه‌های اطفای حریق و پمپاژ آب با پمپ‌های مسی دستی دوطرفه بود. این وسایل، هم‌اكنون در موزه‌ی آتش‌نشانی تبریز نگهداری می‌شوند . هنگام شهادت آتش‌نشان‌های کشورمان در حادثه‌ی ساختمان پلاسکو، پرچمی سیاه بر فراز برج آتش‌نشانی عزای جامعه‌ی آتش‌نشانی کشور را نمایش می‌داد. حادثه آتش سوزی و آتش نشانان در برج پلاسکو نویسنده: آزاده یوسف نژاد