مقبره امامزاده غلام رسول

آرامگاه یا مقبره، ساختمانی است که به عنوان بنای یادبود برای فرد یا افرادی ساخته می‌شود و قبر آن‌ها درون ساختمان قرار می‌گیرد. این آرامگاه‌ها معمولا محل گردآمدن و زیارت افرادی قرار می‌گیرند که صاحب آرامگاه را قبول داشته یا مرید او محسوب می‌شوند. یکی از این آرامگاه‌های معروف، آرامگاه سید غلام رسول در شهر چابهار است. این آرامگاه که برخی صاحب آن را یک فرد صاحب‌نام شیعه و برخی دیگر وی را یک لوطی که عمر خود را به شاد کردن مردم می‌گذرانده می‌دانند، سال‌های سال مکانی برای معتقدان به این فرد بود که مراسم‌های مختلفی برای بزرگداشت او انجام می‌دادند. معماری آرامگاه مقبره سید محمد مشهور به سید غلام رسول، زیارتگاه مسلمانان هند و مردم منطقه بوده است. این زیارتگاه از جاهای دیدنی چابهار به شمار می‌رود و در حاشیه ضلع شرقی و در پنج کیلومتری شمال غربی خلیج چابهار قرار دارد. قدمت این آرامگاه به سال ۴۵۶ ه.ق باز می‌گردد. این آرامگاه با دیوارهای سفید به سبک معماری هندی که دروازه‌های ورودی آن در ضلع غربی است، ساخته شده است. آرامگاه در ضلع غربی حیاط، روی صفه‌های به ارتفاع یک متر بنا شده است. ورودی اصلی بنا در میانه ضلع غربی این پیشخوان است و سطح دیوارهایش را با تعبیه طاقچه‌ها و طاق‌نماهایی با تزیینات گچی به شکل دایره، پشت سر هم ساخته‌اند. بر پیشانی ورودی بنا نقاشی تزیینی رنگارنگی با طرح‌های نقوش ستاره‌های مشبک دیده می‌شود. پلان معماری بنا به شکل بناهای دوره سلجوقی است. برخی بر این اعتقاد هستند که بنا مربوط به دوره تیموری است و شاخصه‌های معماری این دوره در بنا دیده می‌شود. احتمال می‌رود بنا در دوره‌های بعد تکمیل شده باشد و شاخصه‌هایی از معماری تیموری هند در آن به کار رفته باشد. طرح و نقش‌های روی بنا نیز با نقاشی‌های دوره صفویه همخوانی دارد. نقاشی‌های روی بنا از اصالت خاصی برخوردار هستند و طراحی آن‌ها در بناهای دیگر مربوط به عصر صفویه نیز دیده می‌شود. بنابراین می‌توان گفت بنا به احتمال بسیار، آرامگاه در عصر سلجوقی ساخته شده و تزیینات آن در دوره‌های بعدی تکمیل شده است. در مقابل آرامگاه، صفحه‌ای قرار دارد که ارتفاع آن تقریبا یک متر است و چهار پله دارد که مقبره روی آن قرار گرفته است. در قسمت شرقی آرامگاه، یک پیشخوان با سقف تیرهای چوبی و حصیری و چند ستون چوبی است که با پنج پله به حیاط وصل شده‌اند و قدمت چندانی ندارند. در چهار گوشه زیارتگاه، چهار مناره کوتاه هست و نیم‌دایره‌هایی از گچ، به رنگ سفید، بین این منازل را پر می‌کند. گنبد از داخل دارای نواری از تزیینات هندسی و گیاهی است که با رنگ‌ها‌ی زرد، قرمز، آبی، سفید به صورت گل و گیاه و ستاره دیده می‌شود. بالای چهارطاقی بنا، چهار نورگیر وجود دارد که قسمتی از نور داخل آرامگاه را تامین می‌کنند. ورودی آرامگاه در ضلع غربی و محراب در سمت جنوب آن است. در ضلع غربی طاق‌نمایی با تزیینات مقرنس دیده می‌شود که در داخل آن کلمات «لااله الا الله» «یا محمد» «یا علی» و... را روی نقش گل‌ها طرح‌اندازی کرده‌اند. در نمای ضلع شمالی، روبروی محراب نیز طاق نماهایی با تزیینات مقرنس دیده می‌شود که محل نذر و روشن کردن شمع است. مقبره در میانه بنا واقع و روی آن صندوقچه‌هایی و بر فراز صندوقچه حجله چوبی با تزیینات هندسی و زینت‌های بلوچی گذاشته شده است. بنای آرامگاه از معماری هندی تاثیر پذیرفته و شاخصه‌های معماری هند در بنا کاملا مشهود است که به احتمال بسیار به دلیل توجه مسلمانان هند به صاحب مقبره در دوره‌های بعد شکل گرفته است. برخی براین عقیده‌اند که صاحب مقبره در اصل هندی تباری مسلمان و ساکن چابهار بوده است و همین امر سبب شده که بسیار مورد توجه مسلمانان هند باشد. این آرامگاه با شماره ثبت ۱۵۵۹ در تاریخ ۱۳۵۶/۱۰/۵ ثبت ملی شده و در سال‌های اخیر توسط میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان مرمت شده است. سید غلام رسول در مورد صاحب آرامگاه در کتاب فرهنگ مردم بلوچ که توسط عبدالله ناصری به نگارش درآمده، دو دیدگاه ذکر شده است: «در مورد صاحب مزار دو عقیده وجود دارد یکی آنکه معتقد هستند این مزار از آن عارف وارسته و مرد حقی است به نام سید عبدالرسول و این زیارتگاه مردم شیعه چابهار است و افراد غیرشیعه هم از شیعه‌های این سرزمین پیروی می‌کنند. بعضی دیگر بر این باوراند این مزار یک لوطی است (مطرب‌های دوره گرد را لوطی می‌نامند). در مورد صاحب مقبره روایاتی مختلف وجود دارد. گفته شده که وی خود هندی تبار بوده و زنی از اهالی چابهار را اختیار کرد، اما در شب عروسی‌اش دچار کسالت شد و فوت کرد. به این دلیل معتقدین به وی هر ساله در سالروز مرگش که در روز آخر ذی‌القعده است، به مدت ده روز با ساز و دهل آوازخوانی، رقص و پایکوبی می‌کنند. هدف از انجام این مراسم را می‌توان از دو دیدگاه بررسی کرد. یکی اینکه لوطی فوت شده چون عمرش را به شاد کردن مردم می‌پرداخته، وصیت کرده که بعد از مرگش در کنار قبر وی مراسم شادی برگزار شود و تاثیر وجود خود را در شادمانی مردم بعد از مرگش حفظ کند. دوم اینکه این شخص که در شب عروسیش فوت کرده، بسیار مشهور و مورد توجه افراد قومش بوده و چون عروسی ناکام و نافرجامی داشته، دوستدارانش هر ساله در سالروز مرگش برایش جشن تدارک می‌بینند تا یاد او را زنده کنند. در گذشته مراسم جشن و پایکوبی مربوط به صاحب مقبره، به مدت ده شبانه‌روز انجام می‌شد، اما امروزه چنین مراسمی برگزار نمی‌شود و تقریبا می‌توان گفت از بین رفته است. پیروان صاحب این مزار اکثرا شیعه مذهب هستند و در ماه محرم نیز مراسم سوگواری در این مقبره برگزار می‌کنند. این مقبره در بدو ورود به شهر چابهار نمایان می‌شود و برای بسیاری از مسافران شهر چابهار قابل رویت و مشاهده است و گردشگرانی که وارد این شهر می‌شوند، به راحتی امکان بازدید از این بنای تاریخی زیبا با معماری دلچسب را دارند. نویسنده: زهرا آذرنیوش