پارک ملی قمیشلو علاوه بر آثار تاریخی و فرهنگی که در خود دارد، دارای تنوع و تراكم حيات‌وحش، جوامع و رويشگاه‌های متنوع و شانس ديدن حيات وحش ويژه و چشم‌اندازهای زيبای كوهستانی و دشتی نیز هست که از ويژگی‌های بارز این منطقه است. همچنين آثار باستانی موجود در منطقه نظير قلعه تاريخی قمیشلو چهره‌ی ويژه به منطقه داده و اهميت آن را دو چندان کرده است. در سال ۱۳۴۳ کانون شکار ایران این منطقه را با وسعت ۳۷هزار هکتار به‌عنوان منطقه حفاظت شده در نظر گرفت. در سال ۱۳۵۰ منطقه سیاه کوه و عمر کوه در مجاور منطقه حفاظت شده به‌عنوان منطقه شکار ممنوع تصویب شد. در سال ۱۳۷۴ با الحاق دو منطقه حفاظت شده و شکار ممنوع، پناهگاه حیات وحش قمیشلو به تصویب رسید و در نهایت در سال ۱۳۸۶ با الحاق سه منطقه امن کرالیاس، کهوک و لاسمیان، محدوده‌ای با وسعت ۲۹,۸۸۶ هکتار طی مصوبه شماره ۲۹۷ مورخ ۱۳۸۶/۱۱/۱۲ از این پناهگاه به پارک ملی ارتقاء سطح پیدا کرد و طی مصوبه شماره ۳۴۳ مورخ ۱۳۸۹/۹/۲۹ مساحت پناهگاه به ۸۳,۸۸۸ هکتار افزایش یافت.
جغرافیای قمیشلو
به لحاظ موقعيت جغرافيايی، محدوده مورد مطالعه در موقعيت "۳۲ و '۵۲ و ْ۵۰ تا"۰۹ و '۲۸و ْ۵۱ طول شرقی و "۰۵ و '۴۳ و ْ۳۲ تا "۰۸و '۰۴ و ْ۳۳ عرض شمالی با مساحت ۸۵۶۴۷ هكتار واقع شده است. این منطقه از جاهای دیدنی استان اصفهان است و از شمال با شهرهای دهق و علویجه و روستاهای هسنیجه و حسین آباد و از غرب با روستای میر آباد، مبارکه، محمدیه، افجان، تندران، ورپشت، جاجا و از جنوب با شهرهای نجف آباد، ویلاشهر و خمینی‌شهر و از شرق با شهرهای اصفهان، شاهین‌شهر و روستای جهاد آباد ارتباط دارد.
اقليم قمیشلو
ميانگين بارش سالانه درك ل منطقه ۳۰۵ ميلی‌متر است. محدوده مورد مطالعه از رژيم بارندگی مديترانه‌ای برخوردار بوده و دارای يك فصل خشك است كه از ابتدای خرداد ماه آغاز می‌شود و تا پايان شهريورماه ادامه می‌يابد. اسفند پرباران‌ترين ماه است كه ميانگين آمار ايستگاه‌ها، سهم ۴/۱۹ درصد از بارندگی سالانه را برای اين ماه نشان می‌دهد. خشك‌ترين ماه شهريورماه است.
بيشترين مقدار رطوبت نسبی در منطقه مربوط به ماه دی و حداقل آن مربوط به ماه‌های تير و مرداد است. كمترين ميانگين رطوبت نسبی سالانه مربوط به ايستگاه اصفهان در جنوب‌شرق منطقه و به مقدار ۵/۳۷ درصد است و بيشترين ميانگين رطوبت نسبی سالانه مربوط به ايستگاه سينگرد در ارتفاعات غرب منطقه و برابر۸/۵۰ درصد است. بخش عمده منطقه را اقليم‌های خشك سرد و نيمه خشك سرد در بر گرفته است. طول دوره تر در نزديك‌ترين ايستگاه‌های اطراف منطقه حداكثر چهار ماه است كه از اواخر آبان آغاز می‌شود و تا اواخر اسفند ادامه می‌يابد.
زیستگاه‌های قمیشلو
شبکه زهکشی قمیشلو را تعدادی آبراهه‌های فصلی سرگردان تشکیل می‌دهند که در چهار جهت شمالی، جنوبی، شرقی و غربی منطقه را زهکشی می‌کنند. به علت میکروکلیمای حاکم بر بخش‌های مختلف و اختلاف ارتفاع موجود، منطقه قمیشلو را می‌توان به سه زیستگاه بزرگ تقسیم کرد.
۱. زیستگاه کوهستانی و برفگیر
این نوع زیستگاه شامل مناطق کوهستانی و مرتفع با شیب تند و برفگیر و آب و هوای ییلاقی که پوشش گیاهی آن شامل علفزارها، بوته‌زارها و تک درختان بنه و بادام است. دارای زمستانی سرد و تابستانی معتدل و مناسب برای زیست کل و بز و در ارتفاع پاپین‌تر مناسب برای زیست قوچ و میش مخصوصا در تابستان است.
۲. زیستگاه تپه ماهوری
این نوع زیستگاه به علت داشتن شیب و ارتفاع کم و آب و هوای معتدل و پوشش گیاهی مناسب، وجود آبشخورهای طبیعی و مصنوعی زیستگاه مناسبی برای قوچ ومیش وحشی است.
۳. زیستگاه دشتی و استپی
دشت‌های کوچک و بزرگ مابین کوه‌ها قرار گرفته و به نظر جدا از هم هستند، اما این دشتها با هم مرتبطند. دشتها از نظر تأمین امنیت و منابع تغذیه وحوش حائز اهمیت‌اند و شرایط اکولوژی مناسبی را برای زیست آهو به‌عنوان شاخص‌ترین حیوان دشتی در منطقه فراهم می‌آروند که در جمعیت‌های انبوه در محدوده این دشتها یافت می‌شود. به گفته کارشناسان محیط زیست یکی از دلایل وجود این آهوها وجود چشمه‌های کوچک و پوشش گیاهی مناسب برای تکثیر آنهاست.
گونه‌های شاخص جانوری
پناهگاه حيات‌وحش قميشلو به‌عنوان يكی از اكوسيستم‌های نيمه بيابانی در بخش مركزی كشور ايران يكی از مناطق بسيار با ارزش در ناحيه پالئواركتيك (paleoarctic) محسوب می‌شود.
اين زيستگاه كه گونه‌های متعددی از حيات وحش خصوصا گونه‌های شاخص جانوران وحشی گياه‌خوار نظير كل و بز و قوچ و ميش اصفهانی در خود جای داده است.
با وجود جمعيت گونه‌های چشمگير در منطقه به‌عنوان يك ذخيره‌گاه ژنتيكی دارای ارزش‌های فراوان است و برخورداری از چنين ارزش‌های اكولوژيكی و بيولوژيكی و اقتصادی، تحقيقاتی و تفرجی ضرورت حفاظت از اين منطقه را دو چندان کرده است.
وجود چنين منطقه‌ای در مجاورت شهر اصفهان با وسعتی برابر ۸۵۶۷۰ هكتار و با پوشش گياهی نيمه بيابانی درمنه و گون و گياهان يكساله به‌عنوان ريه تنفسی اين شهر محسوب می‌شود.
پستانداران
از تعداد ۱۶۰ گونه پستاندار موجود در ايران تعداد ۳۸ گونه متعلق به ۱۶ خانواده و ۶ راسته در اين منطقه حضور دارند كه از اين تعداد ۷ گونه به علت كاهش جمعيت جهانی در طبقه‌بندی IUCN و تعداد ۳ گونه در طبقه‌بندی Cites قرار دارند و تعداد ۹ گونه نيز حمايت شده هستند.
پرندگان
از مجموع ۴۹۲ گونه پرنده شناسايی شده در ايران تعداد ۸۱ گونه متعلق به ۲۶ تيره و ۹ راسته در محدوده مورد مطالعه حضور دارند كه از اين تعداد ۳ گونه در طبقه‌بندی IUCN و تعداد ۱۶ گونه در مقررات بين المللی Cites و تعداد ۲۳ گونه طبق مقررات ايران در زمره پرندگان حمايت شده و حفاظت شده و تعداد ۳ گونه جزو گونه‌های در حال انقراض قرار گرفته‌اند.
خزندگان
از تعداد كل خزندگان شناسايی شده در ايران كه جمعا ۲۰۹ گونه هستند، تعداد ۳۱ گونه متعلق به ۱۱ خانواده و ۳ راسته در محدوده پناهگاه حيات وحش قميشلو مشاهده شده است كه تعداد يك گونه آن در طبقه‌بندی IUCN و تعداد ۴ گونه در طبقه‌بندی Cites و تعداد يك گونه آن حمايت شده است. از تعداد كل دوزيستان ايران (۱۷ گونه)، تعداد ۲ گونه در محدوده مورد مطالعه حضور دارند.
ماهی‌ها
تنها ماهی موجود در اين منطقه را يك گونه ماهی قنات از خانواده Cyprinidae تشكيل داده است.
علاوه بر این تعداد قابل توجهی گرگ خاکستری نیز در قمیشلو وجود دارد. پلنگ و کفتار سایر گونه‌های شاخص جانوری قمیشلو را تشکیل می‌دهند.
پوشش گياهی
پناهگاه حيات‌وحش قميشلو در منطقه استپی از ناحيه بزرگ رويشی ايرانی و تورانی قرار داشته و بوته‌زارهای منطقه نشان‌دهنده سيمای كلی جامعه مناطق استپی يعنی Artemisia.Astragalus است.
در بررسی پوشش گياهی منطقه، دو بخش عمده قابل تفكيك و تمايز است كه از مناطق دشتی و ارتفاعات پايين به سمت بلندی‌ها و ارتفاعات بالا ادامه می‌يابد.
پوشش گياهی در مناطق دشتی كه در ارتفاع حداقل ۱۶۸۰ متر از سطح دريا تا ارتفاع ۱۸۰۰ متر در مرزهای حاشيه پناهگاه و در مناطق ميانی گسترش دارند با گونه شاخص درمنه دشتی معرفی می‌شوند. تراكم اين گونه با نزديك شدن به مرزهای پناهگاه و مجاورت با مناطق روستايی كاهش يافته است.
در اين منطقه به طور بسيار پراكنده شاهد حضور گونه‌های درختی و درختچه‌ای هستیم. طبق بررسی‌های صورت گرفته و با استفاده از منابع گياه‌شناسی در اين محدوده، تعداد ۳۴۴ گونه متعلق به ۲۲۳ جنس و ۵۵ خانواده شناسايی شده است و به طور كلی اين منطقه از تنوع خوب گونه‌ای برخوردار است.
از نظر ارزش‌های ويژه، در بين گونه‌های شناسايی شده حداقل ۲۳ گونه دارای ارزش دارويی و ۱۰ گونه دارای ارزش صنعتی هستند كه به دليل پراكندگی و عدم صرفه اقتصادی و ضرورت محافظت آنها، استفاده از آنها امكان‌پذير نيست.
در بين گياهان منطقه، گونه‌هایی نيز يافت می‌شوند كه در طبيعت دارای زيبايی خاصی هستند و در فصل گل‌دهی می‌توانند به عنوان جاذبه‌های طبيعی مطرح باشند. گونه‌های نظير Scrophularia , Papaver sp, Orchis layiflora, Tulipa montana, …
در اين محدوده، تاكنون عمليات جنگلداری يا احياء پوشش گياهی صورت نگرفته است.
آبشخورها
يكی از عوامل مهم ارتقا شرايط زيستگاهی پناهگاه حيات‌وحش قميشلو وجود آبشخورهای متعدد اعم از طبيعی يا انسان‌ساخت در سطح منطقه با پراكنش مطلوب است كه حيات وحش منطقه اعم از پستانداران و پرندگان به آسانی به آن دسترسی دارند. البته اين شرايط در سال‌های كم‌باران و خشكسالی تفاوت دارد. مهم‌ترين آبشخورهای محدوده مورد مطالعه عبارتند از:
لامو، سه چشمه، كرم خداداد، لاسميان، لامو، حوض، كهوك، موشی، چاله آبی، خرسك اول و دوم، ذولول، دم‌زرد، كر الياس، ننه منشور، چشمه سنجد علی قليان، قشلاق، هزار منی، تلمبه بادی چاه‌محمدی، تلمبه بادی چاه زينل، قلعه ياور و آغل‌جنی.
منابع آب قمیشلو
وجود ريزش‌های جوی فصلی و اندك و جريان سطحی ناچيز و مقطعی، منطقه مورد مطالعه را از نعمت منابع آب سطحی بی‌بهره کرده است و ساكنين و وحوش اين سامانه را به استفاد از منابع آب زيرزمينی (چشمه‌ها، قنوات، چاه‌ها) مجبور ساخته است. كمبود منابع آب قابل دسترسی برای حيات وحش به‌ويژه در سال‌های كم‌آبی و خشكسالی يكی از مهم‌ترين عوامل كاهش ميزان توليد مثل، افزايش مرگ و مير و در نتيجه کاهش جمعيت آنها بوده است.
محدوده پناهگاه حيات وحش قميشلو بخشی از حوضه آبريز زاينده‌رود است و بخش‌هايی از زيرحوضه نجف آباد، برخوار و علويجه را شامل می‌شود.
مهم‌ترين منابع آبی در منطقه پناهگاه حيات وحش قمیشلو شامل رودخانه‌های فصلی، چاه‌های، چشمه‌های، قنوات و آبراهه‌های فصلی است. تنها رودخانه قابل ذكر در اين منطقه خشكه‌رود نام دارد كه از مجموع دو مسير آب فصلی تشكيل می‌شود، اولی مسير آبی كه از اشن شروع شده و به طرف شرق ادامه دارد و ديگری مسير آبی كه از طرف جنوب غربی حوزه به طرف شمال شرق ادامه دارد. در انتها هر دو مسير در منطقه علويجه بهم پيوسته و در نهايت از منطقه علويجه وارد دشت مورچه خورت می‌شود. چون کمیت و کیفیت آب سطحی برای استفاده كشاورزی در اين نواحی مناسب نيست، لذا از منابع آب زیر‌زمینی به این منظور استفاده می‌شود.
سيلاب‌های اين حوزه به علت جنس و نوع خاك منطقه و عدم نفوذ كافی، سريع از منطقه خارج شده و حوزه تخليه می‌شود به همين دليل سفره آب‌های زيرزمينی در اين منطقه ضعيف است، ولی تعداد زيادی چشمه موجود است كه از بهترين آبشخورهای منطقه برای حيات‌وحش محسوب می‌شود .
قنوات موجود در منطقه عبارتند از قلعه قميشلو، ياور، علويجه، دربند بالا و پايين، تنگ‌شيران.
چاه‌های موجود در منطقه نیز عبارتند از الهی‌آباد، ذلول، آب بادی و كززار.
وضعیت اجتماعی
با توجه به وجود بیش از ۱۵ مزرعه و چاه آب دارای مالکیت در این منطقه و وجود روستاهای میرآباد، حسین آباد، محمدیه، تندران، ورپشت در مجاورت منطقه فعالیت‌های کشاورزی، باغداری، زنبورداری و دامداری در منطقه جریان دارد.
جاذبه‌های اكوتوريستی
مشاهده جمعيت مطلوبی از آهوی ايرانی و قوچ و ميش
گونه‌های متنوع حيات‌وحش اعم از گياهی و جانوری (عامل جذب پژوهشگران و دانشجويان)
باغ قميشلو در مجاورت قلعه تاريخی قميشلو
مزارع موجود در منطقه
قلعه‌های موجود در قمیشلو
قلعه قمیشلو
اين بنا از معماری زيبایی برخوردار است. اين قلعه كه منسوب به دوران ناصرالدين‌شاه قاجار است يكی از ديدنی‌ترين آثار باستانی واقع در داخل منطقه محسوب می‌شود. قلعه قميشلو اتاق‌های متعدد دارد و برج و باروی اطراف آن نشان‌دهنده اهميت قلعه است.
منطقه قميشلو يكی از شكارگاه‌های تاريخی ايران به شمار می‌آيد و بارها در كتب تاريخی اواخر عصر قاجاريه از آن به‌عنوان يك شكارگاه ياد شده است. مناسب بودن اين منطقه و وجود تعداد زيادی شكار از انواع بز و بازن، قوچ و ميش و آهو باعث شد تا پسر ناصرالدين‌شاه آن را به‌عنوان يكی از زيستگاه‌های قرق خود برگزيند و در آن قلعه زيبا و معروف قميشلو را احداث كند.
با توجه به اينكه در محدوده قلعه قميشلو در قديم نيزارها و تالاب‌هایی وجود داشته و هنوز نيز بقايای آنها موجود است، به نظر می‌رسد پس از احداث قلعه توسط ظل‌السلطان حاكم وقت اصفهان در اين محل وجود باتلاق‌های دارای نی، نام اين قلعه را قلعه قميشلو (قلعه واقع در حاشيه نيزارها) و نام منطقه شكارگاه قرق اطراف آن را منطقه قرق قميشلو ناميده‌اند .
قلعه شاه‌ماهور
قلعه شاه‌ماهور كه متاسفانه كاملا تخريب شده و آثار بسيار كمی از آن در كنار قنات شاه ماهور ديده می‌شود يكی ديگر از آثار تخريبی با ارزش در منطقه است.
قلعه ياور
اين قلعه كه بخش اعظم آن تخريب شده در حاشيه مزرعه قميشلو واقع شده است.
تعارضات و تهدیدهای منطقه
عبور کنارگذر غرب اصفهان از منطقه و تقسیم آن به دو قسمت شرقی و غربی
شهرک صنعتی بزرگ اصفهان در شمال‌شرق منطقه
وجود میدان تیر و زاغه مهمات ارتش در قسمت شرقی و جنوب‌شرقی منطقه
وجود دام در محدوده پارک‌ملی به دلیل عدم تخصیص بودجه مورد نیاز برای خریداری حقوق عرفی از سوی سازمان محیط‌زیست
تعداد دام مازاد بر ظرفیت مراتع منطقه و چرا در خارج از فصل مجاز
تصرفات و واگذاری‌های غیر قانونی از سوی ارگان‌های ذیربط
شکار غیرمجاز
نویسنده: بهنام شکوری
$('.map-container') .click(function(){$(this).find('iframe').addClass('clicked')}) .mouseleave(function(){$(this).find('iframe').removeClass('clicked')});