مشهد یکی از مهمترین شهرهای گردشگری ایران و گردشگری مذهبی جهان است؛ اما جاذبه های گردشگری مشهد تنها به حرم امام رضا منتهی نمی‌شود، بلکه جاهای دیدنی مشهد بسیار زیاد هستند و یکی از مهمترین اماکن تاریخی و گردشگری مشهد، آرامگاه نادر شاه افشار جهانگشای شرق است.
آرامگاه نادر شاه
علی رقم معماری بسیار زیبا و با شکوه آرامگاه نادرشاه، موزه این آرامگاه اشیا تاریخی و ارزشمندی از سلاح و جنگ‌افزار‌ها و اشیاعی مربوط به تاریخ پر فراز و نشیب کشور عزیزمان ایران دارد.
موقعیت جغرافیایی
شهر مشهد یکی از شهر های بزرگ ایران و مرکز استان پهناور خراسان رضوی است. خراسان در زبان پهلوی خوراسان KHURASAN تلفظ میشود که به معنای سرزمین خورشید یا خاورزمین یا محل طلوع آفتاب است. سابقه تاریخی مشهد با شهر طوس کاملا مرتبط است. مشهد امروز جزء کوچکی از شهر نوغان است که بنا به اعتقاد باستان‌شناسان و براساس آثار یافت شده در اطراف کشف رود، دارای پیشینه ای ۸۰۰۰ ساله است.
در افسانه‌ها آمده است که جمشید، از سلسله کیانیان طوس را بنا کرد و به جانشین خود کیخسرو سپرد. موقعیت جغرافیایی این شهر از شمال به شهرستان کلات، از شمال غربی به درگز، از غرب به چناران و نیشابور و از شرق به سرخس و تربت‌جام محدود می‌گردد. این شهر در زمان افشاریان، پایتخت ایران بود. مشهد با ۳۲۸ کیلومتر مربع مساحت، دومین شهر پهناور ایران بعد از تهران است. این اثر در خیابان شیرازی (بالا خیابان )، چهارراه شهدا ( چهاراه باغ نادر)، باغ و موزه نادر شاه افشار واقع شده است.
تاریخچه
پس از انقراض سلسله‌ی صفویه و تسلط محمود افغان و اشرف افغان بر ایران، نادرشاه افشار (۱۱۰۰ الی ۱۱۶۰ هجری قمری) که به او در اروپا لقب «آخرین جهانگشای شرق»، «ناپلئون ایران» و «اسکندر دوم» نیز داده‌اند از منطقه‌ی خراسان قیام کرد و توانست مدعیان محلی، افغان‌ها و امپراتوری عثمانی را سرکوب کند. سپس در سال ۱۱۴۸ در دشت مغان مجلسی ترتیب داد و خود را پادشاه ایران نامید.
نادرشاه افشار که برای اولین بار شهر مشهد را به عنوان پایتخت ایران انتخاب کرد، اولین مقبره‌ی خود را در این شهر در سال‌های ۵-۱۱۴۳ قمری احداث کرد. او بعد از این که در سال ۱۱۴۸ قمری رسما پادشاه ایران شد، بلافاصله در صدد فتح هند برآمد، زمانی که از این سفر پر‌غنیمت بازگشت تصمیم گرفت تا مقبره‌ی دیگری برای خود در این شهر بسازد.
از این رو، دستور داد تا سنگ‌های مرمر سیاه بزرگی را از دهخوار قان آذربایجان به خراسان بیاورند. بعضی از این سنگ‌ها بین ۲۰ تا شصت خروار، وزن داشتند و حمل و نقل‌شان هزینه بسیار سنگینی داشت. به همین دلیل سه قطعه از این سنگ‌های حجیم را «ایران خراب »، «عالم خراب » و خراج عالم » نامیدند.
او سر انجام در سال‌های آخر عمرش، بنای دیگری به عنوان مقبره‌ی خانوادگی ساخت که عمارت خورشید نام گرفت، ولی جسدش در هیچ کدام از این سه مقبره به خاک سپرده نشد. سر نادرشاه افشار را پس از قتل در سال ۱۱۶۰، از قوچان به هرات فرستادند. جسد بی‌سر او نیز به طور موقت در یکی از این مقبره‌ها به خاک سپرده شد، اما بعد‌ها آغا محمد خان قاجار آن را به تهران منتقل کرد.
به همین دلیل نادرشاه تا مدت‌ها در شهر مشهد مقبره‌ای نداشت تا این که قوام السلطنه در اواخر دوره‌ی قاجار، یعنی در سال ۱۲۹۶ در محل یکی از همان سه مقبره‌ی ویران شده‌ی نادری، یک آرامگاه جدید برای وی احداث کرد و استخوان‌هایش را از تهران به آنجا منتقل کرد. این بنا تا مدت‌ها بر پا بود و سر انجام در سال ۱۳۳۵، انجمن آثار ملی ایران تصمیم گرفت تا آرامگاهی در شان نام نادرشاه در آنجا بنا کند که این کار از سال ۱۳۳۶ آغاز شد و در سال ۱۳۴۲ پایان یافت.
مشخصات معماری
آرامگاه فعلی نادرشاه افشار در ضلع شمال غربی چهار راه شهدا (نادری سابق) در باغی به مساحت ۱۴۴۰۰ متر مربع بنا شده است. بنای اصلی آرامگاه به مساحت ۱۲ هزار متر مربع است، آرامگاه نادرشاه واقع در ضلع شمال غربی چهارراه شهدا (نادری سابق) که پس از حرم امام رضا (ع) مهمترین مکان گردشگری و تاریخی داخل شهر مشهد تلقی میشود.
اصل بنا چهار قسمت دارد:
تالاری به طول و عرض ۵٫۱۵ در ۴٫۸ متر فضای اصلی مقبره ۱۵ در ۱۵ متر و دو طرف آن به عرض تقریبی ۴ متر و ارتفاع ۵٫۲ متر است. ۱۶ستون یکپارچه سنگی به ارتفاع ۲۶٫۲ متر در اطراف مقبره قرار دارد. سقف مقبره بیش از ۶ متر ارتفاع دارد. در این مقبره یک سکوی دوازده پله‌ای، محل گور، یک پوشش خیمه‌مانند بر روی قبر، یک سکوی مرتفع در کنار قبر که مجسمه‌ی نادرشاه سوار بر اسب به همراه سه نفر دیگر که به دنبال او هستند، غرفه‌ی فروش کتاب و دو تالار به عنوان موزه، یکی برای نمایش جنگ‌افزار‌های زمان سلطنت نادرشاه و دیگری برای نمایش اسلحه‌های زمان ماقبل نادر، قرار دارد.
طراحی بنا بر اساس دو شکل مربع و مثلث صورت گرفته است . تالار مربع شکل از دو دیوار قرمز رنگ سنگی بسته و در قسمت ستون بندی باز تشکیل شده است که سنگ مزار نادر در گوشه این مربع در پناه دو دیوار قرار دارد. فضای باز تالار حالت صحنه جنگ و دفاع و حمله دارد و رنگ قرمز دو دیوار به مفهوم جنگ است. طرح ستون‌های اطراف تالار، کلاه نادر را تداعی می‌کند. مصالح این بنا از سنگ‌های خشن و سخت گرانیت کوهسنگی مشهد است.
پوشش مقبره نیز در اصل نمایانگر و تداعی‌کننده‌ی چادر عشایر است؛ یعنی جایی که زندگی نادر در آنجا هم آغاز شده و هم پایان یافته است. در باغ اطراف مقبره نیز بناهای فرعی متعددی مانند سالن اجتماعات، کتابخانه، سرویس بهداشتی و... قرار دارد که با بنای آرامگاه هماهنگی دارند. همچنین در گوشه‌ی شمالی آرامگاه نادر، آرامگاه محمد تقی خان پسیان سردار خراسان قرار گرفته است.
طراح بنا مهندس هوشنگ سیحون بوده و مجسمه‌ها را هنرمند فقید، ابوالحسن صدیقی ساخته است .تاریخ ساخت این بنا از سال ۱۳۳۶ تا سال ۱۳۴۲ به طول انجامیده است.
موزه‌ی نادری
موزه نادری دارای دو تالار است.
تالار شماره ۱:
به انواع سلاح‌های دوره‌ی افشاریه، وسایل سوارکاری مانند زین و برگ اسب از دوره‌ی افشاریه تا قاجاریه، چند نسخه خطی از جمله تاریخ جهانگشای نادری و دو شمشیر متعلق به نادر اختصاص دارد و دیوارهای آن با تابلوهایی از صحنه‌های نبرد نادر در جنگ کرنال اثر استاد سیدحسین میر مصور، مزین شده است.
تالار شماره ۲:
این تالار در سال ۱۳۷۳ به مجموعه اضافه شده است و در آن انواع سکه، اشیای باستانی و مردم‌شناسی، ظروف و دیگر اشیای اهدایی از دوره‌ی صفویه تا معاصر به نمایش در‌آمده است. علاوه بر اشیای داخل موزه، مدخل ورودی سالن اصلی نیز با عراده‌های توپ جنگی تزیین شده‌است. موزه‌ی آرامگاه نادر، وابسته به سازمان میراث فرهنگی خراسان است.
از ویژگی‌های خاص این بنا می‌توان به طراحی آبریزها و حوض‌ها و جویبارها که همه بر پایه باغ ایرانی طراحی شده‌اند و نیز دیوارهایی با سنگ گرانیت و با تلفیق نرده‌های آهنی به نقش تبرزین همچنین طراحی ساختمان بر اساس دو شکل اصلی هندسی یعنی مربع و مثلث از سنگ خارای مشهد با قطعات بزرگ که نمادصلابت و عظمت نادر شاه دارد، اشاره کرد .
عکس‌های گالری از ایلنا (عکاس: مصطفی معراجی)
نویسنده: حمیده کریمی