ایران، استان کرمان، رفسنجان، خیابان شهید بهشتی، میدان موزه، جنب بانک تعاون اسلامی
توضیحات:
شهرستان رفسنجان در استان کرمان قرار دارد و مرکز آن شهر رفسنجان است. این شهر با توجه به قدمت تاریخی و نعمت‌های سرشار طبیعی، جاذبه‌های دیدنی زیادی دارد. یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی رفسنجان، حمام سنتی «آقا سید مهدی قریشی» (معروف به حمام آقا سید مهدی) است. این حمام بعد از بازسازی و تغییرات به موزه مردم شناسی رفسنجان تبدیل شده است.
خلاصه‌ای درباره حمام سنتی ایرانی
در زمان قدیم فضای حمام از ۴ بخش با نام سردینه، گرمخانه، خزینه و چال حوض تشکیل می‌شد. افرادی که برای حمام کردن وارد حمام می‌شدند، باید از این فضاها عبور می‌کردند. این فضاها، هر یک کاربرد و خواص درمانی خاص خودش را داشتند. در فضای «سربینه» که فضای سرد و خشک حمام است، افراد لباس‌هایشان را در می‌آوردند و در فرصتی که پیش می‌آمد با یکدیگر احوالپرسی و گفت و گو می‌کردند. در کنار سربینه، فضای اصلی حمام به نام «گرمخانه» با طبع گرم و خشک وجود داشته که در حقیقت فضایی برای حمام کردن و و حضور دلاک بوده است. افراد می‌توانستند در این فضا خود را تمیز کنند؛ برای همین گرمخانه مهم‌ترین بخش یک حمام سنتی بوده است.
پس از این فضا، «خزینه» وجود داشته است که دارای طبع گرم ولی تر بود. پس از آن «چال حوض» یا «هشتی» وجود داشته که در آن استخری با آب سرد وجود داشته است. قانون ساخت حمام این بود که آب خزینه و چال حوض از یک سمت وارد و از سمت دیگر خارج شود تا آب این دو استخر به‌طور همیشگی پاک و تمیز باشد. در طب سنتی اشاره شده است که حمام کردن با شرایط خاصی می‌تواند باعث چاقی یا لاغری شود؛ به این صورت که حمام پس از غذا بدن را چاق و حمام کردن با شکم خالی باعث لاغری می‌شود. پزشکان طب سنتی به مردم آن زمان توصیه می‌کردند که متناسب با نوع مزاجی که دارند، از کدام فضاهای حمام سنتی استفاده بیشتر یا کمتری کنند.
در دوران قدیم مردم در حمام، غذا درمانی هم می‌کردند. به‌عنوان مثال پزشکان قدیمی به مردم توصیه می‌کردند بعد از حمام یک لیوان شربت سکنجبین، تخم شربتی یا تخم ریحان بنوشند، چون نوشیدن این شربت‌ها موجب تقویت بدن و افزایش قوای فرد می‌شد. دلی آن هم این بوده که گرمای حمام باعث شل شدن عضلات و بدن فرد حمام کننده می‌شده است.
یکی از مشکلات حمام‌های سنتی، گرفتگی آن بود که روی برخی از افراد تاثیر می‌گذاشت. حمام‌های سنتی روی دیوارهای بخش‌های مختلف دارای نقاشی‌های متناسب با فضای مورد نظر بودند. وجود این نقاشی‌های روی دیوارهای باعث می‌شد، فرد با تماشای تصاویر و فکر کردن به آن‌ها هوشیاری خود را حفظ کند تا بر اساس حرارت و گرفتی حمام دچار حالت خواب‌آلودگی و غش یا به اصطلاح عامیانه دچار «حمام گرفتگی» نشود.
منبع: خبرگزاری ایسنا (عکاس: روح‌الله وحدتی)
حمام آقا سید مهدی قریشی (موزه‌ی مردم شناسی رفسنجان)
یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی شهر رفسنجان، موزه‌ی مردم‌شناسی آن است که در یک حمام قدیمی با اسم آقا سید مهدی قریشی قرار دارد. این بنای قدیمی، در گذشته با نام سازنده آن یعنی «سید مهدی قریشی» از خیرین و تجار نامی رفسنجان، معروف بوده است. اصل بنای این حمام متعلق به اوایل دوره قاجار است که در سال ۱۳۸۴ و پس از تعمیرات و بازسازی به موزه‌ی باستان‌شناسی، مردم‌شناسی و دیرینه‌شناسی رفسنجان تبدیل شده است. در این موزه انواع مجسمه، عتیقه، وسایل بافندگی، دستگاه‌های ریسندگی، آسیا‌‌های آبی، نسخ‌‌های کاغذی قدیمی، زینت‌‌آلات، دیگ سنگی، ظروف سفالی و چند عکس از بزرگان و حاکمان شهر رفسنجان (متعلق به اواخر دوره قاجاریه و اوایل پهلوی) به نمایش گذاشته شده است. این موزه در خیابان شهید بهشتی رفسنجان قرار دارد. مجسمه‌هایی در این موزه قرار دارند که آیین و رسوم عروسی رفسنجانی‌ها در دوره قاجار را نشان می‌دهد. مجسمه‌های زن‌هایی با لبا‌‌های سنتی در این بخش وجود دارد که سین‌‌هایی در دست دارند. این سینی‌ها پر از گل، سکه و انواع خوراکی از جمله پسته رفسنجان است. چند مجسمه مرد هم وجود دارد که لباس محلی به تن دارند و مشغول نواختن دهل و شیپور هستند. یک مجسمه هم با لباس و کلاه جاهلی در این بخش دیده می‌شود.
یک راهروی کوچک با سقفی کوتاه رختکن حمام آقا سید مهدی قریشی رفسنجان را به گرمخانه آن وصل می‌کند. وسایل سنتی حمام مثل تخته چوبی حنابندان، سنگ پا، شانه‌ی چوبی و ظرف‌های مسی هم در قسمتی از حمام به نمایش گذاشته شدهاند. وسایل دلاکی مثل تیغ و آینه، وسایل زینتی، کشفیاتی از یک گور تاریخی در حومه‌ی شهر رفسنجان هم در بخش دیگری از موزه به نمایش گذاشته شدهاند. در آخرین اتاق حمام آقا سید مهدی قریشی رفسنجان نمونه‌هایی از «تمپوشه«های سفالی (وسیله‌ای برای انتقال آب)، آجرهای سنتی متعلق به بناهای مختلف رفسنجان، خُمره‌های بزرگ گندم، سنگ آسیاب‌های قدیمی و سنگ قبرهای تاریخی دیده می‌شود.
منبع: خبرگزاری فارس (عکاس: مهسا حقانیت)
با بازدید از حمام و موزه آقا سیدمهدی می‌توان با گذشته مردم رفسنجان، نوع پوشش، وسایل مورد استفاده و شیوه کسبوکار آن‌ها در قدیم آشنا شد. یکی از جالب‌ترین اشیا موجود در این حمام، «خُمره تصفیه‌کننده آب» است. آب از این خمره که طراحی خاصی دارد، به بیرون تراوش می‌کند؛ طی این تراوش، املاح جدا و آب تصفیه می‌شود.
چند مجسمه دیگر زن هم در این موزه وجود دارد. یکی از آن‌ها متعلق به پیرزنی است که لباس محلی به تن کرده و یک مشک بزرگ جلوی خودش دارد. وسایلی با جنس سفال و با نام «شیرآور» و «شیردان» در کنار مجسمه این پیرزن قرار گرفته است. در گذشته از شیرآور برای نگه‌داری لبنیات و گوشت استفاده می‌کردند، به شکلی که روی شیردان آب می‌پاشیدند تا خنک شود، سپس شیر و انواع لبنیات را زیر آن قرار می‌دادند. شاید بتوان شیرآور و شیردان را نسخه اولیه‌ای و ساده‌ای از یخچال دانست.
مجسمه یک خانم دیگر هم در کنار تنوری گِلی و در حال پخت نان محلی رفسنجان به نام «کُرنو» یا «کُرنون» دیده می‌شود. در بعضی از ویترین‌ها و طاقچ‌‌های حمام آقا سید مهدی رفسنجان انواع کلون و قفل در و یکی از اولین تلف‌‌های هندلی وارد شده به رفسنجان به نمایش گذاشته شده است.
منبع: خبرگزاری فارس (عکاس: مهسا حقانیت)
در بخش صنعت و معدن موزه مردم‌شناسی رفسنجان، دستگا‌‌هایی مثل خرمن‌کوب، انبر مخصوص کاشت، وسایل کشاورزی سنتی، دولاب و گاوآهن به نمایش گذاشته شده است. یک کارگاه کوچک آهنگری هم شبیه‌سازی شده است که مجسمه یک آهنگر و شاگردش در آن قرار دارد. روی یکی از دیوارهای این حمام تابلویی نصب شده است که گزارش مالی شهرداری رفسنجان در سال ۱۳۴۳ هجری شمسی را نمایش می‌دهد.
مجسمه یک پسر سر‌تراشیده نیز در این موزه وجود دارد که مدادی در دست دارد و که در حال درس خواندن است. چراغ‌نفتی کوچکی و یک کمد چوبی قدیمی با چند خمره کوچک هم در کنار مجسمه این پسر قرار گرفته است. مجسمه یک زن خانه‌دار با لباس زنان قدیم رفسنجان در حال ریسندگی نیز در این موزه وجود دارد که که اطراف آم هم وسایلی قدیمی مصل سماور، اُتوی ذغالی، صندوقچه و ظرف سفالی دیده می‌شود. تعدادی قالیچه قدیمی کوچک به همراه مجسمه دختری که هاون چوبی و «کُتکو» (وسیله‌ای چوبی برای شستن فرش) در داست دارد هم جزو مجسمه‌های نمایش داده شده در این موزه است.
مشخصات موزه:
نام: حمام آقا سید مهدی قریشی (موزه مردم‌شناسی رفسنجان)
متولی: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
سال تاسیس: ۱۳۸۴
ساعت بازدید: از ساعات ۹ تا ۱۹ (به جز ایام تعطیلی رسمی)
قیمت بلیت برای ایرانی‌ها: ۱۰۰۰ تومان
قیمت بلیط برای خارجی‌ها: ۵۰۰۰ تومان
نشانی: رفسنجان، خیابان شهید بهشتی، میدان موزه، جنب بانک تعاون اسلامی
عکس کاور از مهسا حقانیت
نویسنده: سعید صالحی
شبکه‌های اجتماعی کسبوکار
هنوز هیچ راه ارتباطی‌ای با این کسبوکار اضافه نشده است.