خجیر از جاهای دیدنی تهران است و در نزدیکی دیگر منطقه ارزشمند طبیعی اطراف پایتخت یعنی پارک ملی سرخه حصار قرار دارد. با توجه به این همسایگی، خصوصیات طبیعی دو منطقه از جمله نوع جانوران و گیاهان شبیه به هم است، اما خجیر با توجه به فاصله بیشتری که از تهران دارد، دست‌نخورده‌تر و سالم‌تر مانده است.
موقعیت جغرافیایی
مهم‌ترین مسیر دسترسی به خجیر از طریق جاده پاسداران به پارچین است. بخشی از جاده تهران به دماوند در نزدیکی منطقه صنعتی کمرد هم از حاشیه شمالی خجیر می‌گذرد.
تاریخچه
پارک ملی خُجیر منطقه‌ای حفاظت‌شده در شرق تهران است که حدود ۱۰٬۰۱۳ هکتار وسعت داشته و از سال ۱۳۶۱ به عنوان پارک ملی تعیین شده است. خجیر بخشی از منطقه حفاظت‌شده جاجرود محسوب می‌شود که از حدود ۲۰۰ سال پیش بهعنوان شکارگاه سلطنتی قرق شده و در واقع قدیمی‌ترین منطقه شکار ممنوع در کشور است. منطقه جاجرود از سال ۱۳۱۰ به طور رسمی «شکارگاه سلطنتی» تعیین شد و طی مصوبه شماره ۹۰ تاریخ ۲۱ شهریور ۱۳۶۱ شورای عالی حفاظت محیط زیست با حدود و ثغور مشخص بهعنوان پارک ملی تعیین شد.
ویژگی‌های پارک
پارک ملی خجیر از کوهستان‌های بلند و تپه ماهورهای مرتفع و نیمه مرتفع تشکیل شده است که ارتفاع آن از ۱۲۰۰ تا ۲۱۳۸ متر متغیر است. قله‌های مهم پارک ملی خجیر عبارتند از قله زلزله، بارجمالی، زیرک چال، سروکوه، زیرک چال، آسمان کوه، گویداغ، جنگل سوخته و دربندک است.
بارندگی در پارک ملی خجیر و سرخه حصار بیشتر ناشی از جریان‌های غربی و مدیترانه‌ای است که نزدیک به ۸ ماه از سال، از اوایل پاییز تا نیمه‌های بهار، به تناوب منطقه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
منابع آبی در پارک ملی خجیر عبارتند از رودخانه جاجرود که پس از عبور از سد لتیان در پارک جریان دارد. همچنین چشمه‌ها که آبدهی بیشتری نسبت به پارک ملی سرخه حصار دارند. از چشمه‌های مهم این منطقه می‌توان به چشمه باغ انگوری، باغ اناری، دره چنار، سنگ بندی، باغشاه، نایب علی، سیدرضا اشاره کرد. کم باران‌ترین ناحیه پارک ملی خجیر دره مرکزی آن است که بارندگی آن از ۳۰۰ میلی‌متر کمتر و از ۲۷۵ میلی‌متر بیشتر است.
حیات وحش
گونههای جانوری
منابع آب کافی، پناهگاه زیاد، و پوشش گیاهی متناسب با نیاز گونه ها، مجموعا زیستگاه مناسبی در دو پارک ملی خجیر و سرخه حصار و منطقه حفاظت شده جاجرود فراهم کرده است، به خصوص پارک ملی خجیر از جنبه‌های زیباشناختی، بوم‌شناسی، ژنتیکی، آموزشی، گردشگری و اجتماعی- اقتصادی ارزش‌های بسیار مهم بوده به‌طوری که از بهترین زیستگاه‌های البرز مرکزی است.
نکته مهم اینکه پستانداران به علت وابستگی شدیدی که به زیستگاه خود دارند اغلب بهعنوان معرف زیستگاه معرفی می‌شوند، از طرف دیگر همین وابستگی به زیستگاه باعث شده است تا آنها در مقابل تخریب‌های ایجاد شده در زیستگاه حساسیت بیشتری از خود نشان دهند. از طرف دیگر به علت قطع ارتباط این مجموعه با مناطق همجوار خود به‌صورت جزیره‌ای شده و پستانداران این منطقه در رابطه با مهاجرت‌ها و جابجایی‌های عادی فصلی خود دچار مشکل کرده است.
تعداد گونههای موجود در هر یک از راسته‌ها به شرح زیر است:
۳ گونه از راسته حشره‌‌خواران (خارپشت اروپایی، حشره خور دورنگ، حشره خور دندان‌سفید)
۵ گونه از راسته خفاش‌ها (خفاش بال‌سفید، خفاش سبیل‌دار، خفاش‌گوش‌موشی کوچک، خفاش گوش‌پهن، خفاش دم آزاد اروپایی)
۱۶ گونه از راسته جوندگان (تشی، موش‌صحرایی، موش قهوه‌ای، موش سیاه، موش خانگی، موش ورامین، هامستر دم دراز، هامستر خاکستری، جرد ایرانی، جرد لیبی، ول آبزی، ول اجتماعی، ول معمولی، ول حفار افغانی، دوپای کوچک، دوپای ناشناخته)
۱ گونه از راسته خرگوش‌ها (خرگوش)
۹ گونه از راسته گوشتخواران (گرگ، شغال، روباه معمولی، سمور، رودک، شنگ، کفتار، گربه وحشی، پلنگ)
۴ گونه از راسته زوج سمان (گراز، پازن، قوچ وحشی، آهو)
پرندگان
پارک‌های ملی خجیر و سرخه حصار و منطقه حفاظت شده جاجرود به علت داشتن زیستگاه‌های مختلف اعم از رودخانه، کوهستان، استپ، دارستان، کشتزار، باغات وهمچنین قرار گرفتن در مسیر مهاجرت تعداد زیادی از گونههای مهاجر از موقعیت بسیار خوبی برای زندگی پرندگان برخوردار است و به همین دلیل گونههای متنوعی از پرندگان در زیستگاه‌های مختلف آن مشاهده می‌شود.
در مجموع پرندگان پارک‌های ملی خجیر و سرخه حصار و منطقه حفاظت شده جاجرود ۱۱۵ گونه بوده‌که ۲۲/۶ درصدپرندگان ایران را تشکیل می‌دهد: کبک‌معمولی و تیهو، اردک سرسبز، خوتکا و نوک پهن، زردپره، پری شاهرخ، هدهد و سبز قبا و پرندگان شکاری مانند عقاب شاهی از جمله این پرندگان هستند. طوطی طوق صورتی ، بلبل خرماو مینا بومی منطقه نبوده و توسط انسان از مکان‌های دیگر به تهران منتقل و رها شدهاند. تعداد این پرندگان رو به افزایش است.
خزندگان
در پارک‌های ملی خجیر و سرخه حصار و منطقه حفاظت شده جاجرود تعداد ۲۷ گونه خزنده شناسایی شدهاند که شامل ۹ گونه از راسته سوسمارها، ۱۷ گونه از راسته مارها و یک گونه لاک پشت است. گونه شاخص منطقه بزمجه بیابانی تعیین شده است و البته در منطقه گونههای با اهمیت دیگری نظیر لاک‌پشت مهمیزدار غربی وجود دارد که علاوه بر اینکه حمایت شده است، در طبقه‌بندی IUCN نیز تحت عنوان آسیب‌پذیر (Valnerble) قرار دارد. سایر گونههای با اهمیت از قبیل افعی البرزی، افعی شاخدار، بزمجه دشتی در منطقه وجود دارند که در لیست IUCN به نوان گونههای در معرض خطر انقراض هستند.
گیاهان
در پارک ملی خجیر ۳۵ جامعه گیاهی متشکل از جوامع طبیعی، نیمه طبیعی و فرهنگی-زراعی وجود دارند. بهترین جنگل پسته وحشی البرز نیز در این منطقه روییده است. درختان بادام کوهی، داغداغان و ارس از دیگر درختان مهم این پارک ملی است. از گونههای دارویی، صنعتی و خوراکی مشخص پارک ملی خجیر می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: شیرخشت، سوفورا، روناس، چنار، زرشک، سپیدار، سیاه‌تلو، ارمک، افرا، کاج، زالزالک، زبان گنجشک، عرعر، اقاقیا، تنگرس، ریش بز، چوبک، گل گندم، انواع گز و انواع بید. جاذبه طبیعی دیگر منطقه تعداد بسیار شقایق‌های وحشی در اواسط بهار است که البته چیدن گل‌ها توسط گردشگران موجب شده تا تعداد آنها به شدت رو به کاهش باشد.
زمان یا فصل بازدید از منطقه
زمان بازدید در منطقه باید با در نظر گرفتن فصل زآداوری و تولید مثل حیات وحش منطقه یعنی اوایل تیرماه تا اوایل آبان ماه باشد و بازدیدها باید در مسیرهای تعیین شده صورت گیرد. شایان ذکر است بازدید و گردشگری در محدوده‌های باغشاد، باغ انگوری و زیستگاه‌های این منطقه به دلیل قرارگیری در زون امن پارک ملی باید محدود و محدودتر شود و از سایر مسیرهای تعیین شده استفاده کرد که تاثیر کمتری در مدیریت منطقه دارد.
عوامل تهدید‌کننده منطقه
ساخت و سازهای غیرمجاز، تعارضات و تصرفات صنایع نظامی پارچین و هوا-فضا، تخریب حاصل از اجرای پروژه های ملی و احداث راه‌های دسترسی متعدد، حفر چاه‌های غیرمجاز در منطقه، شکارو صید غیرمجاز، آتش سوزی عرصه های طبیعی و بکر، احداث گلخانه‌های غیرمجاز و ورود سموم کشاورزی به چرخه محیط، احداث سد ماملو، جنگل‌کاری منابع طبیعی با درختان غیربومی، برداشت غیرمجاز سنگ از بستر رودخانه از عوامل تخریب و تهدید منطقه است.
نویسنده: نرگس صالح نژاد
$('.map-container') .click(function(){$(this).find('iframe').addClass('clicked')}) .mouseleave(function(){$(this).find('iframe').removeClass('clicked')});