ایران سرزمینی چهارفصل است که شرایط اقلیمی متفاوتی دارد. در بعضی از بخش‌های آن، شرایط اقلیمی خشک، و عدم ریزش‌های آسمانی سالانه، سبب به وجود آمدن پدیده‌های معماری با ویژگی‌های اقلیم خشک، در جاهای خاص، خشک و نیمه خشک آن شده است. یکی از پدیده‌های معماری که در این مناطق شکل گرفته، ساخت آب‌انبار است. آب‌انبار، حوض یا استخری سرپوشیده است که برای ذخیره آب در زیر زمین ساخته می‌شود. در مناطق کم‌آب و کویری آب‌انبار را از آب باران یا جویبارهای فصلی پر می‌کنند. آب‌انبار یکی از شاخصه‌های کویری است که در مناطق یزد، کاشان و جنوب استان فارس ساخته شده و در حال حاضر تعدادی از آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
آب‌انبارهای اوز
یکی از مناطق ایران که به واسطه خشک بودن، شامل ساخت آب‌انبار بود استان فارس است. در این استان، آب‌انبارهای لارستان بیشترین معروفیت را دارند. آب‌انبارهای موجود در شهر اوز که در ۳۰ کیلومتری غرب شهرستان لار قرار دارند از آثار دوره صفویه هستند که در دوران اخیر مرمت شده‌اند. اوز از دیرباز با مشکل آب شرب روبرو بوده و خشکسالی و زمین‌های شور نیز به این امر دامن زده‌اند. آب لوله کشی این شهر در گذشته شور بوده و برای شستشو و آبیاری گیاهان استفاده می‌شد. اوز در حال حاضر هم با مشکل کم‌آبی روبرو است و هنوز هم از وجود آب‌انبارها بی‌بهره نشده است، زیرا وفور آب شیرین منوط به بارندگی کافی است.
در گذشته و اکنون منبع اصلی آب شرب مردم شهر اوز، از آب‌انبارهای زیادی که در شهر و خارج از شهر وجود دارد، تهیه می‌شود که در زبان محلی به آن برکه می‌گویند. از سال‌ها پیش منطقه لارستان که رودخانه یا چشمه‌های آب شیرین ندارد یا کم دارد، برای شرب روزانه و تهیه آب مصرفی در طول سال‌ها، به ابتکار جالبی دست زده‌اند و آن انبار کردن آب باران در برکه است. در جای‌جای مناطق گرمسیری ایران چنین انباری به چشم می‌خورد که بعضی گرد یا استوانه‌ای با پوشش گنبدی شکل و گاهی دراز یعنی شکل مکعب مستطیل با پوشش طاق مانندهستند. این برکه‌ها را در گذشته فقط با سنگ و ساروج می‌ساختند، ولی در سال‌های اخیر به جای ساروج از سیمان هم استفاده می‌کنند. برکه‌هایی که در منطقه اوز ساخته شده‌اند از زیباترین آب‌انبارهای ایران هستند.
آب‌انبار سلفی
یکی از آب‌انبارهای معروف و جاهای دیدنی اوز، برکه یا آب‌انبار سلفی اوز است که موقعیت آن در شمال شهر اوز قرار دارد. آب‌انبار سلفی، از لحاظ تاریخی به دوره تیموری می‌رسد. این آب‌انبار سنگ‌نوشته‌ای دارد که قدمت آن را به ۷۵۰ سال پیش می‌رساند. این لوح سنگی که در سردر اصلی آب‌انبار قرار گرفته است، نشان می‌دهد که شخصی نیکوکار به نام حاج محمد زینل شمسایان، بنا را در سال ۷۰۰ هجری قمری احداث کرده است. این آب‌انبار را می‌توان قدیمی‌ترین آب‌انبار شهر اوز دانست. آب‌انبار سلفی در محله محمودی قرار گرفته و در تاریخ ۴ تیر ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۰۲۹ به عنوان یکی از آثار تاریخی ایران ثبت ملی شده است.
معماری آب‌انبار
آب‌انبار سلفی اوز مثل سایر آب‌انبارهای شهر از مصالح سنگ، گچ و ساروج، با معماری مدور و سقف بنا با چیدمان سنگ‌ها به صورت مخروطی ساخته شده است. نوع گچ به کار رفته در این بنا، نوعی گچ مخصوص بنام کوپال است که دانه‌های آن درشت بوده و گچ‌پزان قدیمی به شیوه‌ای خاص آن را بعمل می‌آورند و بسیاری از سالخوردگان بر این باور هستند که راز ماندگاری این یادمان تاریخی، استفاده از این نوع گچ به کار رفته در آن است.
برکه سلفی دارای دو دهانه به ارتفاع دو متر و پهنای یک متر برای برداشت آب است و در قسمت جنوبی آن آبراهی به پهنای یک متر است که آب باران وارد آن می‌شد. در این شهر آب‌انبارها ساختار مشخصی دارند. آب‌انبار از بخش های مختلفی تشکیل شده است. مهم‌ترین بخش آب‌انبار مخزن آن است که عمق و قطر مشخصی دارد. پلکان آب‌انبار از بخش‌های مهم آن است که حوضی کوچک دارد که معروف به دست‌دره است که قبل از ورودی برکه ساخته شده و کارکرد آن این است که آب در ابتدا وارد آن شود تا گل و لایش رسوب کند و سپس وارد محل برکه شود.
بخش دیگر آب‌انبار محل برداشت آب است که به نام تی‌تخ نیز نامیده می‌شود، در تی‌تخ‌ها سنگی تراشیده به نام دست‌انداز قرار می‌دهند که مانع سقوط حیوان و انسان در آب می‌شوند و در نهایت نیز محلی برای خروج آب در آب‌انبار قرار دارد که می‌توان آن را آخرین بخش آب‌انبار دانست.
این بنای تاریخی در سال ۱۳۹۱ به وسیله یکی از نیکوکاران منطقه با نام رافعی تعمیر و مرمت شد و پس از آن چند نفر از اهالی شهر مبادرت به تعمیر این آب‌انبار تاریخی کردند. این بنای تاریخی امروزه به عنوان یکی از جاذبه‌های شهر اوز شناخته می‌شود و گردشگران در سفر به جنوب استان فارس و شهرستان لار می‌توانند از این آب‌انبارهای تاریخی دیدن کنند.
عکس‌های گالری از سایت پیام دانش
نویسنده: زهرا آذرنیوش