نام آبادان یک گره همیشگی با صنعت نفت خورده است. بسیاری از بناها، رخداد‌ها و یادگارهای آبادان به‌شکلی با وجود پالایشگاه نفت ارتباط دارند.
مسجد رانگونی‌ها یا آن‌گونه که آبادانی‌ها می‌گویند، رَنگونی‌ها، با معماری هندی و به همت رانگونی‌های اهل برمه در آبادان ساخته شده است. اما میان آبادان تا هند و رانگون که فاصله فراوان بود!
ماجرا از این قرار بود که بعد از پیدا شدن نفت در مسجدسلیمان، باید پالایشگاهی ساخته می‌شد.
عکس: محمد نبی‌زاده
پیشنهاد انگلیسی‌ها مدل پالایشگاه برمه بود که قبلا تجربه همکاری با آن‌ها را داشتند. آبادان در استان خوزستان برای ساخت پالایشگاه انتخاب شد، زیرا در کنار رودخانه کارون قرار داشت و می‌شد اسکله‌ای برای صادارات نفت در کنار آن ساخت.
بنابراین، انگلیسی‌ها تعدادی از مهندسان و کارگران برمه‌ای را به آبادان آورده بودند تا از تجربه آن‌ها در صنعت نفت بهره ببرند.
هنگامی که پالایشگاه آغاز به کار کرد، افراد زیادی از شهرها و کشورهای گوناگون به این شهر مهاجرت کردند. بخشی از این مهاجران هم از کشورهای هند، پاکستان و برمه بودند که اکنون میانمار نامیده می‌شود.
عکس: محمد نبی‌زاده
مسجد رنگونی‌ها در همان زمان‌ها، نزدیک پالایشگاه و با کمک مالی آن برای مسلمانان مهاجر رانگون ساخته شد. ساخت این بنا از سال ۱۲۹۱ پایه‌ریزی شد و حدود هفت سال ادامه داشت و بالاخره در سال ۱۲۹۹ به پایان رسید.
معماری و تزیین مسجد رنگونی‌ها
معماران این عبادتگاه اهل هند بودند، بنابراین معماری این مسجد به‌سبک هندی است. این مسجد چهار گنبد کوچک و دو مناره دارد.
نمای بیرونی آن با سیمان تزیین شده و بسیار رنگارنگ است. نقش و نگاره‌های نمای بیرونی برجسته هستند.
تزیین مسجد شاید گچ‌بری به‌نظر برسد، اما درواقع با سیمان تزیین شده و به‌عبارتی آرایه‌های آن سیمان‌بُری است. همچنین آینه که یکی از عناصر معماری ایرانی برای تزیین کاخ‌ها و امام‌زاده‌ها است، در تزیین مسجد رَنگونی‌ها به‌کار رفته است. به نظر می‌رسد بخشی از مصالح ساختمانی را ازجمله رنگ، از هند به ایران آورده‌اند.
بنای مسجد از آجر ساخته شده و ملات آهک و گل دارد و شامل شبستان، حیاط اصلی و ماذنه است. در جلوی بنا نقشینه‌ای با عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» دیده می‌شود.
برای اینکه رطوبت به پایه‌های بنا نفوذ نکند، دو تونل هوا زیر آن ساخته شده است.
یکی از بخش‌های زیبای این بنای قدیمی، محراب آن است. شکل‌های هندسی و نقش‌های اسلیمی با طرح‌های برجسته، پر از رنگ و طرح محراب را درمیان گرفته‌اند. این طراحی به‌گونه‌ای است که تماشای بهشت را در خاطر انسان زنده می‌کند.
می‌رسیم به سازه سقف که ترکیب جالبی از لوله های نفت، ریل راه‌آهن و آرماتور دارد. ریل‌ها تیر فرعی و لوله‌ها در جایگاه تیر اصلی هستند.
سقف مسجد رنگونی‌ها تحمل و مقاومت بسیار بالایی دارد. با اینکه در دوران چنگ به سقف شبستان خمپاره خورده بود، تنها یک سوراخ ۷۰ سانتی‌متری در مرکز ایجاد شده و در تیزه قوس‌ها ترک خوردگی دیده می‌شود؛ اما سقف و بنا آسیب جدی ندیدند.
مرمت مسجد رنگونی‌ها
از سوی دیگر، دوستداران میراث فرهنگی از مرمت بنا خرسند نیستند و معتقد هستند رنگ‌آمیزی و تزیین این بنا ارزش بسیاری دارد و وجه تمایز سبک معماری هندی است. اما متاسفانه در مرمتی که انجام شده، توجه کافی به این نکته وجود نداشته و مصالح و رنگ‌های جدید مطابق با مصالح و رنگ اصلی بنا نیستند.
موزه رنگونی‌ها
پس از مرمت، این بنا به موزه تبدیل شد. در این موزه چند نسخه از قرآن‌های خطی و اسناد تاریخی از دوره قاجار تا پهلوی به نمایش در آمده است. این اسناد شامل نامه‌نگاری‌های مالی و تجاری بازرگانان ایرانی مقیم هند و انگلیس با ایران هستند. همچنین انواع سفته،برات، صورت ریز معامله‌ها و نامه‌های تجاری در این موزه نگهداری می‌شوند.
بازدید از مسجد رنگونی‌ها
مسجد رانگونی‌ها از جاهای دیدنی آبادان است و در ۹ فروردین ۱۳۷۸ با شماره ۲۲۸۹ ثبت ملی شد. این بنا که یکی از زیباترین مسجدهای جنوب کشور است، میراث فرهنگی آبادان به‌شمار می‌رود و می‌تواند یکی از جاذبه‌های گردشگری این شهر باشد. البته به‌نظر می‌رسد به‌جز تعطیلات نوروز، در دیگر روزها در مسجد بسته است و امکان بازدید از آن وجود ندارد.
نشانی مسجد رنگونی‌های آبادان، خیابان امام خمینی، روبروی انبار دارویی پالایشگاه است.
نویسنده: مهتاب خسروشاهی